Od prirodnih bogatstava opštine Srbobran posebno možemo izdvojiti vode. Kroz srbobransku opštinu protiče Veliki bački kanal kao deo velikog sistema Dunav-Tisa-Dunav, zatim rečica Krivaja koja se uliva u kanal kod Turije, Beljanska bara koja jednim delom svog toka uživa 2. stepen zaštite, kao i druge manje bare: Mlaka, Dzikina, Vodica i Žabara. Izvora nema, jer je zemljište sastavljeno od propustljivog lesa. Međutim, postoje podzemne vode koje formiraju izdan na vododrživom sloju na dubini od 4-11 metara. Takođe, u opštini Srbobrana postoji nekoliko izvora, odnosno bušotina termomineralne vode.
Veliki bački kanal
Veliki bački kanal je najstariji deo velikog hidrosistema Dunav – Tisa – Dunav i smatra se njegovom pretečom. Prokopavanje Velikog bačkog kanala predstavljalo je jedan od najznačajnijih i najvećih poduhvata u Evropi tog vremena.
Prva zamisao o prokopavanju kanala radi skraćivanja plovidbe, potekla je od somborskog senatora i gradonačelnika Josipa Joze Markovića, koji je 1768. godine Ugarskoj dvorskoj komori bezuspešno predlagao da se prokopa kanal od korita Dunava do Mostonge u blizini Sombora, jer je reka Mostonga od polovine 18. veka u letnjim mesecima počela da presušuje.
Sličan projekat, samo daleko grandiozniji i neuporedivo većih dimenzija, četvrt veka kasnije ostvariće mađarski hidrotehnički inženjer Jožef Kiš uz pomoć svog brata Gabrijela (Gabora) Kiša. Braća Kiš poticala su iz mađarske oficirske plemićke porodice. Pohađali su Inženjerijsku vojnu akademiju u Beču, posle čega su, tokom 1768. godine, bili na studijskom boravku u Engleskoj, gde je upravo započela izgradnja razgranatog sistema plovnih kanala. Jožef Kiš je ubrzo napustio vojsku i postao inženjer Kraljevske komore. Krajem sedamdesetih godina 18. veka, kao kraljevski komorski inženjer, matematik i hidraulik, doselio se u Bačku i nastanio se u Apatinu. Radio je na parcelisanju zemljišta prilikom kolonizacije Nemaca, obilazio je Bačku zbog održavanja plovnih puteva i crtanja mapa, istovremeno projektujući crkve, mlinove, puteve, kanale i mostove, a od 1788. godine postavljen je za glavnog inženjera Bačke komorske administracije sa sedištem u Somboru.
Nakon što je izgradio odvodni jarak širine jedan metar između Kule i Vrbasa radi odvođenja površinskih i podzemnih voda u Crnu baru, već sledeće 1786. godine započeo je duži i duplo širi kanal između Sivca i Vrbasa radi dreniranja vode iz Sivačkog blata u Crnu baru (Crna bara je prirodan vodotok od Vrbasa preko Srbobrana do Bačkog Gradišta gde su ulivao u Tisu). Čim je 1787. godine završio Kanal Sivac—Vrbas, lično je, o sopstvenom trošku, dva puta premerio terene između Dunava i Tise i ustanovio da postoji visinska razlika izmeđi ovih reka 23 stope (7,27 metara). Time je utvrdio da postoje topografski uslovi da se gradi kanal koji bi povezao ove dve reke, koristeći se Crnom barom. Po odobrenju cara Franca I, prvi radovi na izgradnji kanala počinju početkom maja 1793. godine, a prema planu i stručnom rukovodstvu braće Kiš. Oni potpisuju ugovor sa privilegovanim akcionarskim društvom kojem je poverena gradnja, dobijaju zvanje direktora kanala, koje je trebalo da ostane u nasledstvu porodice Kiš, a obećana im je i jedna trećina čiste dobiti. Prema njihovom planu, kanal dužine 110 kilometara trebalo je da spoji Dunav i Tisu, od Monoštora do Bačkog Gradišta. Vodeni put bi ovim kanalom između ova dva mesta bio skraćen za 158 kilometara, a vreme putovanja nizvodno bilo bi skraćeno za deset, a uzvodno za dvadeset dana.
Izgradnja kanala predstavljala je najveći graditeljski poduhvat svog vremena u Evropi, a na iskopu je stalno radilo između dve i četiri hiljade radnika, među kojima je bilo i ratnih zarobljenika iz austrijskih ratova sa Francuskom, kao i županijskih zatvorenika. Radovi su, posebno kod Malog Stapara, naišli na velike teškoće zbog podvodnog terena, a osim prokopavanja, korišćena su i korita nekadašnjih vodotokova i bara. Tako je za deo trase kanala kraj Sombora iskorišćeno staro korito reke Mostonge, a od Vrbasa preko Srbobrana do Bačkog Gradišta prirodni tok Crne bare u dužini od nekih 40 km. Ovo je i razlog zašto deo kanala od Vrbasa pa do ušća u Tisu ima daleko veću širinu i nepravilan, prirodan izgled korita, za razliku od dela uzvodno od Vrbasa koji je iskokopavan pa je uži i pravolinijski.
Usled znatnih teškoća troškovi izgradnje uskoro su premašili prvobitne planove, pa su rukovodioci projekta, inženjeri Jožef i Gabrijel Kiš, smenjeni sa dužnosti 1797. godine (do kraja izgradnje troškovi su više nego trostruko premašili prvobitno predviđenih 902.000 bečkih forinti). Posle devet godina od početka izgradnje kanal je svečano predat na upotrebu početkom maja 1802. godine. Austrijski car Franc I, čije ime je kanal nosio, obišao ga je pet godina kasnije (1807.), ukrcao se na okićenu lađu u Somboru, koja ga je kanalom prevezla do Vrbasa.
Projektant kanala inž. Jožef Kiš nije bio ni pozvan na proslavu otvaranja. Smenom sa svih funkcija u Kompaniji, braća Kiš su izgubila sav novac koji su uložili u izgradnju kanala što ih je dovelo do finansijskog sloma. Jožef Kiš uskoro odlazi u penziju i posle 42 godine vernog služenja dobija svega četvrtinu predviđene penzije od Kompanije, jer se ostatak odbijao na ime duga posle konačnog obračuna. Sagradio je, na mirnom i pitomom mestu, u blizini prevodnice na kanalu kod Vrbasa, skromni letnjikovac koji je nazvao Josephsruhe (Jožefov mir). Tu će provesti svoje poslednje dane razočaran, rezigniran, kivan na rđave ljude i utučen zbog sopstvene sudbine i, u neposrednoj blizini, biti sahranjen po sopstvenoj želji. Grob mu se nalazi na jednom uzvišenju sa pogledom na kanal koji je njegovo životno dela i na grobu stoji epitaf: „Ovde leži Jožef Kiš, mađarski plemić. Da je on besmrtan, potvrđuje Francov kanal. Da je smrtan, ovaj hladan mermer. Rođen u Budimu 14 dana pre aprilskih kalenda 1748. Umro u Somboru, kod bačkih prijatelja, trećeg dana martovskih ida 1813.”
Do 1918. godine kanal je zvanično nosio ime austrijskog cara Franca I, po čijem odobrenju je i bio prokopan. Kasnije, između dva svetska rata, nazvan je imenom Kralja Petra I, a posle Drugog svetskog rata zvaničan naziv je Veliki bački kanal.
Prokopavanje kanala imalo je za celu Bačku nemerljiv značaj. Kanal je bio posebno važan za regulisanje nivoa voda pre svega na oranicama, pašnjacima i livadama. Njegovim prokopavanjem značajno je smanjen broj bara, močvara, mrtvaja, jezeraca i rečica koje su, povremeno ili stalno, ugrožavale zemljište okolnih naselja. Samim tim, znatno su umanjene i stalne pretnje od malaričnih zaraznih bolesti, koje su decenijama i vekovima ranije često desetkovale ovdašnje stanovništvo i domaće životinje. Istovremeno, kanal je mogao i da navodnjava okolinu u vreme sušnih perioda. Poseban značaj kanal je imao za privredu jer su poljoprivredni proizvodi prevoženi daleko lakše, brže, sigurnije i jeftinije nego ranije. Sve ovo je uticalo i na razvoj Srbobrana, jer prokopavanjem kanala je omogućena veća iskorišćenost plodnog zemljišta, a takođe i transport poljoprivrednih proizvoda koji su ubirani sa njiva. Upravo ovo je omogućilo da se u drugoj polovini 19. veka uzdignu brojne veleposedničke porodice i da se obogate na zemljoradnji i trgovini žitaricama. Zbog toga možemo slobodno reći da Srbobran svoj razvoj i sve ono što će postići u narednim decenijama u potpunosti duguje izgradnji Velikog bačkog kanala.
Kanalom je, tokom prvih decenija njegovog postojanja, na oko hiljadu lađi godišnje prevoženo između 70 i 80 hiljada tona robe (žitarica, sena, marve, soli, vina, duvana, životnih namirnica, drva i uglja, peska, građevinskog materijala, metala, potrošne robe itd.). O privrednom značaju ovog plovnog puta najbolje govori podatak da su između 1856. i 1868. godine kanalom plovile 8.262 natovarene i 6.273 prazne lađe, kao i 3.985 splavova, a prevezeno je 27,7 miliona bečkih centi robe (mera za masu koja iznosi 56 kg). Lađe i dereglije teglili su konji, koji su išli kanalskom obalom, odnosno zemljanom stazom kraj kanala, a konjske štale nalazile su se na određenim deonicama plovnog puta, počevši od prevodnice („šlajza“) kod Monoštora (kasnije od Bezdana).
Zbog promene toka Dunava kod Bačkog Monoštora i Bezdana, ulaz u Francov kanal je premešten kod Bezdana gde je tokom 1855. i 1856. godine sagrađena prva betonska prevodnica u Evropi. Istovremeno, kanal je prokopan i od Bačkog Gradišta do Bečeja, pa je sada njegova ukupna dužina, na potezu Bezdan – Bečej, povećana na 123 kilometra. Na kanalu je postojalo ukupno pet brodskih prevodnica: Bezdan, Mali Stapar, Vrbas, Srbobran i Bečej. Velika prevodnica u Bečeju izgrađena je između 1895. i 1899. godine po nacrtima projektnog biroa Gistava Ajfela i jedna je od prvih u Evropi sa mehanizmom pokretanja kapija putem jednosmerne struje proizvedene u sopstvenoj centrali. Posle Drugog svetskog rata, prevodnica u Srbobranu je ukinuta i šlajz danas služi kao kupalište Srbobrancima.
Od samog početka postojali su problemi sa održavanjem kanala zbog taloženja velike količine mulja. Iz tih razloga, već 1819. godine izgrađen je prvi bager za izmuljenje kanala, koji je koristio pogon ljudske radne snage. Zbog visokih troškova održavanja, država je 1842. godine pruzela brigu o kanalu od Kompanije koja ga je izgradila, obnovila ga i očistila od mulja a za te namene je 1846. godine u Engleskoj nabavljen parni bager „Vidra”, koji je efikasnije uspevao da izmulja plićak. Ipak, i država je bila prinuđena da zatraži zakupca, pa je Francov kanal 1870. godine ustupljen, na period od 75 godina, londonskom akcionarskom društvu Wythes & Longridge, koji su uložili milion funti sterlinga u oporavku i dogradnju kanala. U narednih pet godina kanal je potpuno obnovljen, korito je produbljeno celim tokom, a izgrađen je i nov kanal za dovođenje vode, istih dimenzija, dužine 47 kilometara, od Baje do Bezdana, gde je spojen sa Francovim kanalom. Od Malog Stapara izgrađen je i krak Francovog kanala do Novog Sada, dužine 69 kilometara, koji je bio namenjen prvenstveno navodnjavanju velikih celina državnog zemljišta. Čak i pola veka kasnije, u međuratnom periodu (1918-1941), nekadašnji Francov kanal predstavljao je, još uvek, najveću investiciju engleskog kapitala u Kraljevini Jugoslaviji, a njegova koncesija isticala je, simbolično, 1945. godine.
Posle dodatnih ulaganja i obnove nakon Prvog svetskog rata, celim tokom kanala su, bez poteškoća, plovili dunavski šlepovi nosivosti 60 vagona, a zbog sporog toka kanalske vode, jedan remorker je mogao da vuče veći broj plovila. Ipak, i u najboljim međuratnim godinama, promet kanalom bio je višestruko manji nego pre Prvog svetskog rata. Iako se značaj kanala za transport postepeno umanjivao, od tridesetih godina 20. veka počinje da se razvija industrija na samoj obali kanala, što je posebno došlo do izražaja nakon Drugog svetskog rata kada je kanal nacionalizovan.
Razvoj industrije u drugoj polovini 20. veka, na žalost, doveo je do toga da je Veliki bački kanal postao zagađen od svog srednjeg toka, kod Crvenke i Kule, a posebno u Vrbasu, gde se više decenija sve komunalne i industrijske otpadne vode ulivaju u kanal bez ikakve prethodne prerade. Prema studiji Norveškog instituta za istraživanje voda NIVA, Veliki bački kanal je na 6 km dugoj deonici kroz Vrbas najzagađeniji vodotok Evrope, a Ministarstvo zaštite životne sredine Srbije ga je u svom Izveštaju za 2008. godinu svrstalo među 3 „crne tačke” Srbije, zajedno sa Pančevom i Borom. Međutim, izgradnjom Centralnog postrojenja za preradu otpadnih voda u Vrbasu industrijske i komunalne otpadne vode iz Crvenke, Kule i Vrbasa više se ne ulivaju u kanal direktno, tako da je došlo do revitalizacije biljnog i životinjskog sveta, voda je čistija i ribolovci su se vratili na obale kanala kod Srbobrana. Problem u opštini Vrbas još uvek nije potpuno rešen, ali je situacija nizvodno daleko bolja nego što je bila početkom 21. veka.
Danas se celim tokom Velikog bačkog kanala kroz opštinu Srbobran u ukupnoj dužini od oko 18 kilometara može videti veliki broj ptica vodenog staništa, čaplji, liski, barskih koka, divljih pataka, labudova i galebova, a beleži se i sve veći broj riba kao i rečnih rakova, čije prisustvo govori da je voda sve čistija. Na šlajzu je napravljeno kuplište, a takođe u delu toka između Turije i Nadalja nalazi se vikend naselje i kupalište. Ipak, možda najlepši i najsređeniji deo kanala u našoj opštini jeste kod Turije, na mestu gde se Krivaja i Beljanska bara ulivaju u kanal. Na tom mestu, u hladu vrba, uređeno je kupalište, izletište, kao i sportski tereni za odbojku na pesku i basket.
Veliki bački kanal u delu toka kroz Srbobran više nema potrebnu dubinu za plovidbu teških šlepa, pa ostaje samo sećanje da je sve do početka 21. veka, kod mosta u Srbobranu bilo veliko pristanište za barže sa kojih se istovarao šljunak i pesak. Sa ukidanjem pristaništa, na tom mestu je napravljeno kupalište, a danas je to mesto koje najčešće koriste ribolovci ne samo iz Srbobrana, već sa raznih strana, iz Novog Sada, pa i udaljenijih mesta. A nama ostaje da čuvamo kanal i brinemo se o njemu, jer sa gradnjom i razvojem kanala, gradila se i razvijala i Srbobranska opština.
Krivaja
Krivaja je rečica u severnoj Bačkoj duga 109 km, pa je samim tim najduža reka koja u celosti teče kroz Vojvodinu. Formira se od nekoliko potoka u oblasti Subotičke peščare, pri granici sa Mađarskom, a tačno mesto sastajanja severnih krakova je jugozapadno od Starog Žednika. Od datih potoka najduži je potok Pavlovac, koji teče iz pravca Đurđina, a izvire kod Bajmoka.
Krivaja prvobitno teče pravcem sever-jug pored sela Malog Beograda i Zobnatice. Tu je reka veštački pregrađena, pa je obrazovano 5,5 km dugo veštačko Zobnatičko jezero, a nizvodno od jezera reka teče kroz Bačku Topolu. Posle Bajše reka utiče iz peščarskog i valovitog predela u izrazito ravničarski predeo središnje Bačke. Potom ponovo protiče valovitim predelom pored Malog Iđoša, Lovćenca i Feketića, uz rub Bačke lesne visoravni. Ulaskom u atar opštine Srbobran, Krivaja počinje izrazito da krivuda stvarajući brojne meandre, što je verovatno i dalo ime ovoj rečici.
Krivaja ulazi u srbobranski atar zapadno od samog naselja i spušta se iz pravca severa na svega oko kilometar od Velikog bačkog kanala, ali se ne uliva u njega na tom mestu, već se ponovo podiže prema severu tako da svojim brojnim meandrima opasuje Srbobran sa severa i istoka, ali i protiče kroz njega menjajući svoj tok za celih 180° više puta se približavajući kanalu i potom opet menjajući tok ka severu. Konačno se uliva u Veliki bački kanal na potezu između Srbobrana i Turije na nadmorskoj visini od 76 m sa ukupnom dužinom toka kroz srbobranski atar od oko 20 kilometara. Na taj način je Srbobran gotovo sa svih strana opasan vodom Krivaje i Velikog bačkog kanala i predstavlja gotovo ostrvo sa svega jednim kilometrom suvozemne veze na zapadu prema Vrbasu. Ovakav prirodni položaj Srbobrana i tok rečice Krivaje će znatno uticati na istorijska dešavanja u 19. veku.
Danas je reka Krivaja u svom toku kroz Srbobran široka ne više od 20 metara, ali s obzirom na to da je predstavljala nepremostivu prepreku za mađarsku vojsku u revoluciji 1848/49. godine i sigurnu odbranu naselja tako da su utvrđenja građena samo na mostovima, izvesno je da je ranije bila daleko ozbiljniji vodeni tok i barsko područje veoma bogato vodom. U istorijskim spisima između ostalog nazivala se „Duboka bara”, „Potok bara”, „Krivajski rit” (mađ. Krivaja rét), a na pojedinim mestima se toliko razlivala da je izgledala kao jezero — u literaturi postoje nazivi „Okruglo jezero” (lat. Bajsa Lacus, mađ. Kerek-tó), „Krivudavo jezero” (mađ. Kanyargós tó) itd. Krivaja je danas potpuno obuzdana rečica, a tome doprinosi i sistem akumulacionih jezera koji je izgrađen na Krivaji kod Zobnatice, i na njenim pritokama kod Skendereva, Krivaje i Panonije.
Nažalost, slično kao i kod Velikog bačkog kanala, i Krivaja je vrlo zagađena ispuštanjem industrijskih otpadnih voda u Bačkoj Topoli i opštini Mali Iđoš, kao i osoke sa farme svinja u srbobranskoj opštini. Dodatni problem predstavlja neumereno korišćenje rečice za navodnjavanje, kao i ispiranje pesticida i veštačkih đubriva sa okolnih njiva, tako da se Krivaja puni organskim i neorganskim talogom koji ga zatrpava i sprečava otok vode. Da bi se to ispravilo, vodoprivredne organizacije zadužene za održavanje (nekada firma “DTD Severna Bačka” a danas “JKP Vode Vojvodine”) bagerima sistematski svake dve-tri godine vade mulj i izvlače ga na obalu. Međutim, takvo izmuljavanje je sekundarno rešenje, namesto primarnog, da se reka ne zagađuje. Tokom ovakvog izmuljavanja koje služi da reku spasi od indirektnog umiranja, direktno se uništava njen živi svet, tako što se na obalu zajedno sa muljem izvlače zaštićene vrste kao čikov (koji je u Krivaji gotovo izumro), riba mrguda (ukoliko je ima), barska kornjača, mrmoljci, retke i osetljive vodene biljke itd.
Upravo da bi se predupredio ovaj problem, opština Srbobran radi na izgradnji crpne stanice kojom bi se voda iz Velikog bačkog kanala upumpavala u Krivaju na mestu gde je njeno korito najbliže kanalu prema Vrbasu. Ovim bi se dugoročno rešio problem taloženja mulja povećavanjem protoka vode, a takođe se zajedno sa ekološkim udruženjima iz Srbobrana vodi računa o sprečavanju zagađenja Krivaje.
Svojevremeno je na Krivaji postojala vodenica, i da bi se omogućio stalan i visok vodostaj za njen rad, izgrađena je betonska pregrada u obliku srca. Taj deo se zove Rekavica i tu je Krivaja najdublja i najšira na svom toku kroz Srbobran i upravo je to bilo omiljeno mesto za kupanje i pecanje starijim generacijama. Kada bi se Krivaja potpuno zaštitila od zagađenja i kada bi se njene obale uredile i oplemenile zelenilom, drvećem i cvećem, postoji veliki potencijal da se uz reku Krivaju napravi lepo šetalište naročito u delu oko Rekavice gde već postoje sportski tereni i dečije igralište. Uz pravilno uređivanje i održavanje tog prostora može se dobiti jedan izuzetno kvalitetan prostor za igru, sport, rekreaciju, šetnju i uživanje uz prirodne lepote kojima je Srbobran izuzetno bogat.
Beljanska bara
Beljanska bara nalazi se u centralnoj Bačkoj, na prostoru gde se reka Krivaja uliva u Veliki bački kanal. Nastaje od nekoliko plitkih dolova koji se sastaju tri kilometra severno od Starobečejskih salaša, zatim teče u pravcu jugozapada usecajući bačku lesnu terasu. Neposrdeno kod svog ušća, približava se Krivaji na udaljenosti od 400 m, zatim teče paralelno sa njom, a na kraju se obe ulivaju u Veliki bački kanal kod Turije.
Beljanska bara je u velikoj meri sačuvala svoj nekadašnji izgled, plitko i vijugavo korito sa oko petnaestak meandara dužine 39 km. Najveća izmerena dubina vode je 2,8 m, dok se godišnje kolebanje nivoa vode kreće od 30 do 40 cm. Providnost vode je mala, u donjim delovima toka je sivozelena, a u nekim delovima čak i sivomrka. Tokom jakih zima, bara mrzne, a može se formirati ledeni sloj debljine i do 30 cm. Svake dve, tri godine podzemni gasovi izbijaju na površinu, te dolazi do masovnog uginuća ribe. No, ipak je riblji fond na zadovoljavajućem nivou, jer nema otpadnih voda iz industrijskih postrojenja. Od 1964. godine, Beljanska bara je regulisana na dužini od 16 km, što omogućava bolje slivanje vode iz okolnih dolova i depresija. Prostire se na teritoriji opština Srbobran i Bečej, a najveći deo bare je pod vlasništvom JVP „Vode Vojvodine”.
Beljanska bara predstavlja značajno očuvano vlažno stanište, koje se može pohvaliti pojedinim retkim vrstama biljaka i životinja u vodenim i vlažnim staništima, zaštićenim na nacionalnom i međunarodnom nivou. Takođe, Beljanska bara se zbog svoje vrednosti, retkosti i značaja nalazi na Preliminarnoj listi Objekata hidrološkog nasleđa Srbije, u okviru četvrte grupe – bare, ritovi, mrtvaje i tresave. Zbog toga je 2011. godine deo Beljanske bare proglašen za park prirode, u kom su utvrđena dva režima zaštite: režim zaštite II stepena, površine 89,38 ha, i režim zaštite III stepena, površine 83,73 ha, što zajedno čini 173,12 ha ukupne površine parka prirode, dok zaštitna zona oko Parka prirode obuhvata površinu od 325,82 ha.
U pogledu biljnog sveta bare, od nacionalno i internacionalno značajnih taksona, zabeleženo je 9 vrsta i 2 podvrste. Od toga su u Pravilniku o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta u kategoriji strogo zaštićenih navedene 3 vrste i jedna podvrsta: Tabernemontanova zuka (Scirpus lacustris subsp. tabernaemontani), barska paprat (Thelypteris palustris) i barska kopriva (Urtica kioviensis), a 5 vrsta je u kategoriji zaštićenih: iđirot (Acorus calamus), panonski zvezdan (Aster tripolium subsp. pannonicus), dve vrste mešinke (Utricularia australis i Utricularia vulgaris) i žabokrečina (Zannichellia palustris). Jedna vrsta, vodena paprat (Salvinia natans) navedena je u Dodatku I Bernske konvencije kao strogo zaštićena.
Životinjski svet predstavljen je značajnim brojem vrsta, od kojih su mnoge zaštićene. Riblji fond čine 23 vrste riba iz 8 familija, a prema prvim dostupnim podacima o sastavu ihtiofaune u Beljanskoj bari iz 1960-ih godina zabeleženi su: šaran, grgeč, karaš, linjak, crvenperka, beloperka, deverika, štuka, smuđ, manjov i retki primerci soma. Sa liste Pravilnika o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta, u Beljanskoj bari je zabeleženo čak 11 vrsta: među strogo zaštićenim vrstama nalaze se zlatni karaš (Carassius carassius), linjak (Tinca tinca) i čikov (Misgurnus fossilis), dok su sa spiska zaštićenih vrsta prisutne štuka (Esox lucius), deverika (Abramis brama), crnooka deverika (Abramis sapa), bucov (Aspius aspius), šaran (Cyprinus carpio), som (Silurus glanis), grgeč (Perca fluviatilis) i smuđ (Sander lucioperca).
Zabeleženo je i sedam vrsta vodozemaca i pet vrsta gmizavaca, od kojih su prema Pravilniku strogo zaštićene vrste: barska kornjača (Emys orbicularis), belouška (Natrix natrix), mali mrmoljak (Lissotriton vulgaris), crvenotrbi mukač (Bombina bombina), zelena krastača (Pseudepidalea viridis) i kreketuša (Hyla arborea). Zaštićene vrste koje se sreću su: zelena žaba (Pelophylax kl. esculenta), mala zelena žaba (Pelophylax lessonae) i velika zelena žaba (Pelophylax ridibundus).
Beljanska bara predstavlja važno stanište za nekoliko vrsta: modrovoljka (Cyanecula svecica), sivi barski petlić (Zapornia parva) i brkata senica (Panurus biarmicus). Registrovano je 136 vrsta, od kojih je 71 vrsta strogo zaštićena, 51 vrsta se nalazi na SPEC listi (Species of European conservation concern – vrste značajne za zaštitu u Evropi), a 32 vrste zahtevaju posebne mere staništa – Emerald područje. Zabeleženo je 8 vrsta čaplji, naročito purpurne čaplje (Ardea purpurea) čija je kolonija do skora postojala, ali je više nema, zatim patke njorke (Aythya nyroca), kao i malog vranca (Phalacrocorax pygmeus), koje se nalaze na Svetskoj Crvenoj listi. Primećene su i jedinke modrovoljke (Luscinia svecica), veoma retke vrste, koje u Srbiji ima od 500 do 730 parova.
Faunu sisara čine vrste koje su vezane za život u vodi ili u njenoj blizini. Među bubojedima, zabeleženo je prisustvo ježa (Erinaceus concolor), krtice (Talpa europaea), kao i vodene rovčice (Neomys fodiens) koja je strogo zaštićena vrsta.
Od životinja iz reda glodara, primećeni su bizamski pacov (Ondatra zibethica), vodena voluharica (Arvicola tererestris), poljska voluharica (Microtus arvalis), kućni miš (Mus musculus) i sivi pacov (Rattus norvegicus).
Iz reda zveri, primećen je jazavac (Meles meles), tvor (Mustela putorius) i lasica (Mustela nivalis) koja je strogo zaštićena vrsta. Porodica pasa zastupljena je sa dve vrste: široko rasprostranjenom lisicom (Vulpes vulpes) i sve brojnijim šakalom (Canis aureus). Vidra (Lutra lutra) je strogo zaštićena vrsta u Srbiji, a prema IUCN kategorizaciji, označena je kao ranjiva, a njena populacija je stabilna u Beljanskoj bari. Od lovne divljači, registrovani su zec (Lepus europaeus), srna (Capreolus capreolus) i divlja svinja (Sus scrofa) u manjem broju, a lovno područje pripada teritoriji lovišta „Bečejski salaši” i LU „Turija”.
Nema mesta sa snažnijim potencijalom za razvoj seoskog i eko turizma od onog koje nudi Park prirode Beljanska bara i njegova okolina. Na jednom mestu, u oazi mira koji sa sobom nose i njime odišu velike vodene površine i vojvođanska ravnica, susreću se fantastičan ambijent za odmor, uživanje u čistoj prirodi, uslovi za aktivno vreme u lovu, ribolovu, rekreaciji i drugim aktivnostima. Eko turizam se sve više razvija, pa je 2013. godine u Parku prirode Beljanska bara otvorena Eko-učionica, koja i danas okuplja učenike iz lokalnih škola. Takođe, uz levu i desnu obalu prvog od tri bazena (gledano od ušća uzvodno) koji čine celinu Parka prirode, 2015. godine izgrađena je Staza zdravlja širine 2 m i ukupne dužine 4,2 km. Nalazi se na prostoru koji je pod režimom zaštite III stepena i edukativno-rekreativnog je karaktera. Ipak, potrebno je obogatiti sve postojeće sadržaje i uz redovno održavanje udahnuti novi život ovom fantastičnom prostoru koji pruža velike mogućnosti.
Međutim, ono o čemu uvek treba voditi računa jeste da je Beljanska bara sa razlogom zaštićeno područje i da svaka ljudska aktivnost ne bi smela da remeti živi svet koji se tu nalazi. Ugrožavajući činioci koji se moraju kontrolisati su: uništavanje staništa zarad razvoja turizma (izgradnja staze, izgradnja poligona za sportski ribolov), fizičko uništavanje staništa od strane poljoprivrednika, zagađenje vode mineralnim đubrivima i pesticidima sa okolnih obradivih površina, zagađenje vode osokom sa farme goveda na Bečejskom putu, nezakonita seča stabala, zarastanje pašnjaka usled nedostatka ispaše, kao i nezakonit ribolov i ribokrađa i nezakonit lov. Veštim balansiranjem i pravilnim rukovođenjem ovim prirodnim dobrom moguće je koristiti ga, a da se pri tom ono ne uništava.
Druge bare
U opštini Srbobran nalaze se i druge, manje bare. Najveća pritoka reke Krivaje u srbobranskom ataru je Mlaka bara duga gotovo 8 km. Uliva se u Krivaju severoistočno od naselja, na putu prema Bečeju. Vodom se uglavnom snabdeva od atmosferskog taloga i izdani. U gornjem delu toka, većim delom godine, a naročito leti presuši. Samo dva kilometra pri ušću Mlaka bara nikad ne presuši, a ponekad pri niskom vodostaju, Krivaja se izlije u baru, koja tad plavi uzak pojas oko svog korita. Na severnoj strani Srbobrana se u Krivaju uliva bara Vodica koja je duga oko 2 km. Na mestu njenog ušća kod Kančarevog salaša nalazi se kapela – vodica posvećena Svetom Đorđu. U samoj kapeli se nalazi bunar iz kog se zahvata sveta i lekovita voda. Treća pritoka Krivaje u srbobranskom ataru je bara Žabara polumesečastog oblika koja je verovatno odsečeni meandar Krivaje. Nalazi se severoistočno od naselja, između Srbobrana i bare Mlake. U jugozapadnom delu naselja, na desnoj obali Velikog bačkog kanala, u neposrednoj blizini bivše prevodnice brodova, nalazi se Dzikina bara. Nekada je verovatno bila povezana sa rečicom Crnom barom. Površina joj je oko 1357 m2, a prosečna dubina oko i m. Vodom se snabdeva od atmosferskog taloga i iz izdani, a iz Kanala retko, pri izuzetno visokom vodostaju. Nivo vode u bari je promenljiv. Najviši vodostaj je u proleće i jesen, a najniži leti, ali nikad ne presuši. Dno joj je zaglinjeno i zamuljeno, a voda bočasta jer ima soli. Obrasla je trskom, rogozom i drugim barskim biljem.
Termomineralni izvori i bunari
Srbobran takođe ima i nekoliko termomineralnih izvora. Najpoznatiji i najbolje iskorišćen je Žuti bunar u samom centru Srbobrana. U pitanju je izvor termomineralne vode bogate sumporom koji joj daje karakterističan miris i svetlo žutu boju. U južnom delu naselja Srbobran nalazi se i bušotina hidrotermalne vode temperature od 63°C koja se od 1984. godine koristi za zagrevanje staklene bašte. Prema Studiji razmeštaja banja u AP Vojvodini JP „Zavoda za urbanizam Vojvodine” Novi Sad iz 2006. godine, vodoizdašnost (kapacitet) ove hidrotermalne bušotine na samoizliv je 11,67 l/s što je prosečan kapacitet hidrotermalnih izvora u Vojvodini i samim tim se opština Srbobran svrstava u 2. rang perspektivnosti za formiranje novih banjsko-turističkih centara. Prema istoj Studiji, u Srbobranu postoji još jedna termomineralna bušotina koja je u vlasništvu NIS-a i koja je nastala bušenjem tla u potrazi za naftom, tako da nikad nije eksploatisana. Ta bušotina ima izdašnost od 7,5 l/s termomineralne vode temperature od 50° C ukupne mineralizacije od 3,6 g/l, a lekovite aktivne komponente su jod, fluor i metasilicijumova kiselina (H2SiO3) – ima je u i Prolom vodi.
(Izvori:
dr Radoslav Subić, Opština Srbobran – geografska monografija, Novi Sad, 1981.
Milan Stepanović, Veliki bački kanal, Ravnoplov.rs, 31.05.2018, link
Jožef Kiš, Wikipedia, link
Slobodan Bubnjević, „Duboki talog na bečkom putu soli”, Vreme.com, 15.09.2010, link
Z. Rajić, „NI MILION EVRA NE VADI MULJ: Sve neizvesnije čišćenje Velikog bačkog kanala u Vrbasu, uprkos podršci Evropske unije”, Novosti.rs, 04.09.2021, link
Krivaja (pritoka Velikog bačkog kanala), Wikipedia, link
Svetozar Krstić, „Srđan Kružević, v.d. direktora „Voda Vojvodine”: Verujem u projekat novog mosta i uređenje priobalja”, Dnevnik.rs, 17.07.2021, link
„Bačka oaza mira”, Predsednik republike Srbije, 30.06.2021, link
Park prirode Beljanska bara, Wikipedia, link
„Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva”, Pravno-informacioni sistem.rs, link
Radislav Mirić, „Beljanska bara”, E-mail poruka, 07.10.2021.
JP „Zavod za urbanizam Vojvodine” Novi Sad, „Studija razmeštaja banja u AP Vojvodini”, Novi Sad, 2006, link)
