Opština Srbobran obuhvata najkvalitetnije poljoprivredno zemljište koje se prostire na 24.582,129 ha (najplodnijim zemljištem smatra se potez u trouglu Srbobran – Rimski Šančevi – Bečej). U pedološkom sastavu zemljišta preovlađuju černozem i livadska crnica i jedno je od najplodnijih u Evropi sa dubinom černozema do 50-60 cm. Ovaj tip zemljišta nastaje na lesnoj podlozi na kojoj, pod uticajem stepske i kontinentalne klime tokom jeseni i zime, biljna vegetacija trune i razlaže se i time daje zemljištu velike količine humusa što čini zemljište rastresitim, vodopropusnim i samim tim vrlo plodnim.
S obzirom na činjenicu da površina korišćenog poljoprivrednog zemljišta u Srbobranu obuhvata čak 96,7% od ukupne teritorije, što je podatak impozantan čak i za Vojvodinu, moglo bi se reći da je Srbobran najizrazitija poljoprivredna opština u celoj Srbiji, prvenstveno u oblasti zemljoradnje – industrijsko bilje i žita uzgajaju se na gotovo 90 odsto ukupne raspoložive obradive površine. Prema količini proizvodnje (prinosima) kod industrijskog bilja dominira soja, a potom šećerna repa i manje površine suncokreta i uljane repica, dok su kod žitarica najzastupljnije kulture kukuruz, pšenica, ječam i ostala žita. Povrtarske kulture su zastupljena na površini od oko 30 ha, (najčešće paradajz, crni luk, paprika, kupus, kelj i karfiol), dok se pod voćnjacima nalazi ukupno 65,9 ha.
Tradicija ratarske i povrtarske proizvodnje na ovim plodnim njivama srbobranskim je izuzetno duga i bogata. Upravo ova plodna oranica je iznedrila moćne i uticajne veleposedničke porodice od kojih su najpoznatiji Dunđerski, a osim njih i Kaćanski, Gavanski, Kišdobranski i drugi. Nakon Drugog svetskog rata i nacionalizacije njihove imovine, dva preduzeća, „Elan” i „Pionir”, nastavljaju sa korišćenjem i obrađivanjem ovih najkvalitetnijih njiva tako da slobodno možemo reći da poljoprivreda, a naročito ratarstvo, povrtarstvo i proizvodnja semenske robe, predstavljaju vekovnu okosnicu razvoja opštine i vrhunska dostignuća u ovoj oblasti u celoj regiji.
U južnom delu srbobranskog atara, sa desne strane Velikog bačkog kanala, nalazi se poljoprivredno imanje „Pionir AD Srbobran”. „Pionir” je kao društveno poljoprivredno preduzeće osnovan 01.07.1962. godine kao ogledno zalivno polje hidrosistema Dunav – Tisa – Dunav. Od 1975. je u sastavu novosadskog Poljoprivrednog fakulteta sve do 31.10.1989. kada postaje samostalno društveno preduzeće, a 25.12.2002. godine je transformisan u akcionarsko društvo. Od 30.06.2003. godine, u većinskom je vlasništvu konzorcijuma Prof. Dr Miroslav Malešević.
Poljoprivredna proizvodnja se ovde organizuje na površini od 1.350 hektara obradiviog zemljišta i čini je pre svega proizvodnja naturalnog semena Novosadskih sorata i hibrida pšenice, soje, kukuruza, suncokreta… Sama proizvodnja je organizovana na visokom stručnom nivou zahvaljujući kako stalno zaposlenim stručnjacima tako i naučnoj i stručnoj pomoći koju nesebično pružaju radnici Naučnog instituta za ratarstvo i povrtarstvo iz Novog Sada. „Pionir” poseduje sistem za navodnjavanje koji pokriva oko 1.200 ha obradive površine što omogućava visoku i stabilnu proizvodnju, a poseduje i pola hektara plastenika u kojem se proizvode semena hibridnog paradajza, kao i sušaru kapaciteta oko 1.000 tona semenskog kukuruza u sezoni, koja pored primarne dorade semenskog kukuruza dorađuje i do 3.000 tona semenske pšenice i isto toliko semenske soje.
Svake godine, početkom septembra, na poljima „Pionira” organizuje se manifestacija „Srbobranska brazda”. U pitanju je takmičenje u oranju strništa sa lakim i teškim traktorima, a glavi cilj joj je propagiranje i unapređenje poljoprivrede. Mesna zajednica Srbobran je dugogodišnji organizator ove manifestacije koja je već ušla u treću deceniju svog postojanja i trajanja, prerasla okvire srbobranske opštine i postala takmičenje orača Vojvodine.
„Elan AD Srbobran” je u svoje vreme bilo daleko veće i složenije preduzeće koje je sa oko 1.500 stalno zaposlenih radnika predstavljalo okosnicu razvoja opštine i sigurno radno mesto za veliki broj njenih stanovnika. Nastao je 1960. godine spajanjem Poljoprivrednog dobra „Svinjogojstvo” i prehrambenog kombinata „Elan”. Integracija je nastavljena dve godine kasnije kada su „Elanu” pripojene i ekonomije zemljoradničkih zadruga iz Srbobrana, Turije i Nadalja, seljačke radne zadruge „Proleter” u Srbobranu i „Prvoborac” u Nadalju, Remontna radionica „Remont” i samostalno zanatsko-mesarsko preduzeće „Mesar” u Srbobranu. „Elan” je uobličen 1976. godine, kada su u njegov sastav ušli Poljoprivredno preduzeće „Srbobran” i mlin „Napredak” u Srbobranu. Ovim integracijama konačno su objedinjene poljoprivreda i prehrambena industrija srbobranske opštine i od tada „Elan” Agroindustrijska radna organizacija izrasta u velikog proizvođača hrane.
Osim integracijama, „Elan” raste i razvija se i izgradnjom sopstvenih objekata, pa je tako 1965. sagrađena fabrika stočne hrane, a već sledeće godine završena farma za 1200 krmača. 1969. godine je pušten u rad pogon za doradu semena, a naredne 1970. godine sagrađen je staklenik na čak 6 hektara površine. 1974. godine je rekonstruisana klanica kapaciteta 5.000 tona zaklane i prerađene stoke godišnje, a naredne 1975. godine izgrađen je sistem za navodnjavanje kao i silos na obali Velikog bačkog kanala. „Elan” širi svoje poslovanje van segmenta poljoprivrede, pa tako 1980. godine gradi istoimeni hotel na samom ulazu u Srbobran na levoj obali Velikog bačkog kanala, 1981. pušta u rad fabriku za preradu voća i povrća sa hladnjačom, a 1984. osnovana je „Elan-banka” i rekonstruisana sportska hala.
Na vrhuncu svog razvoja krajem ’80-ih i na samom početku ’90-ih godina, „Elan” je zapošljavao oko 1500 radnika, obrađivao oko 8.000 hektara obradivog zemljišta u društvenom vlasništvu, od kojih je 33% bilo zasejano usevima za seme, 7% pod povrćem, a 1840 ha navodnjavano. Time je „Elan” izbio u sam vrh poljoprivredne proizvodnje u zemlji, jer je malo bilo poljoprivrednih organizacija koje su ovako velike površine izdvajale za semenske useve i povrće. Takođe, plodno zemljište i visokorodno seme koje su sami proizvodili, udruženo sa znanjem i vrednim radom donosili su i rekordne prinose, pa se tako prinos pšenice ustalio na preko 6 tona po hektaru, a „Elan” je godišnje isporučivao svom mlinu i tržištu oko 40 hiljada tona ove žitarice. Hibrid kukuruza za seme bio je sejan na 800 hektara, a ubirano je preko 3.000 tona zrna. Ipak, najzastupljeniji usev na posedima „Elana” bio je merkantilni kukuruz koji je sejan na 2.000 hektara na kojima je svake godine bilo proizvedeno 80.000 tona kukuruza. Pod šećernom repom bilo je 1.000 hektara, suncokretom 500, a soja se sejala na 600 ha. Od povrća, najveće površine su bile pod graškom – 400 hektara koji se ubirao savremenim kombajnima, a zbog blizine fabrike prerađivao se neprezreo, pa je bio poznat po kvalitetu. Boranija je zauzimala nekoliko stotina hektara, paprika 100 ha, a na zalivnom polju gajili su se još mrkva, krastavac, kupus, cvekla i drugo povrće potrebno za sopstvenu preradu.
Seme pšenice, kukuruza, suncokreta, graška i krmne repice sušilo se i dorađivalo u sopstvenom pogonu, a ovde dorađeno seme hibridnog kukuruza sejalo se u mnogim zemljama širom sveta. Što se prerade žitarica tiče, mlin je godišnje mleo 12.000 tona pšenice u različite tipove brašna, a pored mlina je silos istog kapaciteta. Špiritana je godišnje proizvodila preko 800 hiljada hektolitarskih stepeni alkohola koji je bio poznat po kvalitetu i koristio se širom zemlje.
Na „Elanovoj” farmi svinja godišnje se odlučivalo oko 30.000 prasadi od 1.200 krmača matičnog zapata, tovili se i isporučivali klanici koja je u toku godine prerađivala do 5.000 tona stoke, odnosno 50.000 svinja. U klanici su se pripremale polutke i polutrajne prerađevine. Stočarske proizvode pripremljene za tržište, meso i stočnu hranu, „Elan” je prodavao u 19 spostvenih prodavnica u Srbobranu, Novom Sadu, Bečeju i Novom Bečeju. Takođe, „Elan” je samostalno proizvodio hranu za stoku, sve vrste koncentrata i dopunskih smeša kao i vitaminsko-mineralne antibiotičke dodatke u svojoj fabrici stočne hrane.
Fabrika za preradu voća i povrća godišnje je isporučivala 15.000 tona raznih prerađevina, zimnice, kompota, smrznutog povrća i voća. U staklenoj, limenoj i plastičnoj ambalaži domaćem i inostranom tržištu isporučivano je oko 50 vrsta proizvoda, a u staklenoj bašti na 6 hektara i plasteniku na 0.5 hektara uzgajao se rasad svih vrsta povrća za sadnju na otvorenom polju. U staklenoj bašti i plasteniku godišnje se proizvodilo oko 1.000 tona povrća i više miliona strukova rasada.
Sve svoje proizvode, „Elan” je osim na domaćem, plasirao i na inostranom tržištu, pa je tako ostao zabeležen podatak da je 1985. godine domaćem tržištu isporučio preko 210 hiljada tona različitih proizvoda, a inostranom 1.000 tona semenskog kukuruza, 10.000 tona merkantilnog kukuruza (suvo zrno) i preko 2.000 tona prerađevina povrća i voća. Štandovi „Elana” mogli su se videti na mnogim sajmovima i drugim privrednim manifestacijama u zemlji, a povremeno i u inostranstvu. Posetioci Međunarodnog poljoprivrednog sajma u Novom Sadu, Zagrebačkog velesajma, sajmova u Budvi, Skoplju i drugim gradovima upoznali su proizvode poznate kao – hrana iz „Elana”. Za kvalitetne prerađevine, ratarske, stočarske i povrtarske proizvode „Elan” je osvojio mnoga priznanja i nagrade.
Nažalost, devedesetih godina prošlog veka, „Elan” počinje da posluje s gubicima, da bi na kraju, 2009. godine, stečajnim postupkom, prestao s radom. Gašenje ovog giganta izazvalo je velike poteškoće u opštini Srbobran, pre svega nezaposlenost velikog broja stanovnika opštine, jer manja privatna preduzeća koja su nastala na ostacima „Elana” nemaju kapacitet da popune veliku prazninu koja je nastala njegovim prestankom rada.
(Izvori:
Skupština opštine Srbobran, „Program podrške za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja za 2021. godinu na teritoriji opštine Srbobran”
Andrijana Vukadinović, Tipovi zemljišta – Černozem, Digitalna škola, DG129, lekcija br. 1, link
Pionir AD Srbobran – zvanična internet prezentacija, link
Elan Srbobran, brošura povodom 25 godina postojanja preduzeća, Srbobran, 1987.)
