Porodica Nikolić potiče iz Hercegovine. Dobija naziv po izvesnom Nikoli koji je imao četiri sina. Jedan od tih sinova po imenu Živojin, uzeo je prezime po svome ocu i tako nastaje prezime Nikolić.
Živojin-Živan Nikolić je završio vojno-oficirsku školu u Rusiji i bio kapetan Šajkaškog bataljona. Kao oficir austrijske carice Marije Terezije, dobio je u Beču 1. marta 1751. godine plemićku titulu i lep komad zemlje zbog zasluga u bitci kod Sente 1697. godine. On je uspeo da zarobi živog turskog Džafer-pašu i odvede ga u vojni logor princa Eugena Savojskog na ispitivanje. Džafer-paša pod pretnjom smrću otkriva princu Eugenu važne podatke o položaju Turske vojske i njihovom prelasku reke Tise kod Sente, na osnovu kojih je Savojski odlučio da izvede brzi napad na Turke i potpuno ih pobedi.
Živojin Nikolić je dobija nadimak Džaver po uhvaćenom paši, a taj nadimak se prenosi generacijama na sve njegove potomke do danas. Kada je 1751. godine dobio plemstvo, nazive se još Srbogradski. Tako je postala porodica Nikolić-Srbogradski-Džaver, što znači da se tadašnji Sentomaš već tada nazivao Srbograd i bio preteča današnjem nazivu Srbobran.
(Izvor: dr Radoslav Subić, Srbobranci: od 1338. do 1945, Novi Sad: Prometej, 2006.)
Isidor Nikolić Džaver (1806-1862), sa kasnije dodatim plemićkim pridevom „Srbogradski“, se rodio u Srbobranu 1806. godine u plemićkoj porodici – sa ocem Simeonom i četvoricom braće potvrđeno mu je plemstvo u Bačko-bodroškoj županiji 1831. godine. Nakon završene gimnazije, nastavio je studije filozofije i prava u Segedinu, Pečuju i Pešti. Kao advokat, stupio je u službu u županiji u Somboru, gde se 1831. godine oženio Anom Konjović (1811-umrla 24. avgusta 1862), kćerju Davida Konjovića, uticajnog somborskog senatora, a kasnije i gradonačelnika.
Nikolić je stupio u službu Bačko-bodroške županije, te je, uskoro, postao veliki županijski beležnik. Bio je poslanik na crkveno-narodnim saborima u Karlovcima 1837. i 1842. godine. Tokom 1843. odlazi u Budim za sekretara Carskog namesničkog veća, ali se posle jedne godine vraća u Sombor. Ovde je 1845. g. bio među osnivačima somborske Srpske čitaonice. Na početku Mađarske revolucije, u martu 1848. godine, Isidor Nikolić je bio jedan od uglednih srpskih intelektualaca, koji su se, zahvaćeni revolucionarnim raspoloženjem, oglasili nacionalnim srpskim programom, a sam Nikolić je, uz Jašu Ignjatovića i Đorđa Stojakovića, bio jedan od autora ovog programa. Tokom većeg dela Mađarske revolucije boravio je u Beču, a nakon nje, i posle ukidanja županijske uprave, Isidor Nikolić je, carskom odlukom, 1849. g. postavljen na visok položaj diskritskog komesara, odnosno vrhovnog župana Bačkog, Torontalskog i Vršačkog okružja, sa sedištem u Somboru. Na tom položaju ostao je tri godine, do 1852, kada je ovo zvanje ukinuto. Još godinu dana obavljao je posao carsko-kraljevskog guberijalnog savetnika, a 1853. g. je penzionisan i do smrti (1862) živeo je u Somboru. Stanovao je u kući koja se nalazila na mestu gde će kasnije srpski patrijarh i nekadašnji somborski prota, Georgije Branković, podići zdanje Preparandije 1895. godine.
Za vreme svog službovanja je obilazio sve srpske krajeve koji su stradali i činio je da se razorena srpska sela obnove. Posebno se trudio da se Srbobran što pre podigne i obnovi. Ovako o tome piše prof. Milivoj Tutorov u svom tekstu Vatra je donela bol, tugu i suze:
„Dugo su trajale pripreme za početak obnove i dograđnju porušene, spaljene i opljačkane crkve. O tome je najviše brinuo Isidor pl. Nikolić – Džaver. Srbobranac, Vrhovni župan Bačke, Torontola i Vršačkog okružja, Nikolić je bio veliki rodoljub, ali nije se slagao sa politikom rukovodstva Srpskog Narodnog pokreta. Smatrao je da se srpsko pitanje mora rešiti samo pregovorima i saradnjom sa rukovodstvom mađarske revolucije, o čemu je oštro polemisao sa dr Svetozarom Miletićem.
Isidor Nikolić – Džaver je bio lični prijatelj cara Franca Jozefa, ali mu je trebalo mnogo vremena i strpljenja da izmoli pomoć, a o tome je zapisao: „Dotle sam sve jednako oko zemaljskog načelnika opstojavao, dokle god on ovu stvar ozbiljnije nije k srcu primio.” Za popravku crkve u Srbobranu Franc Jozef je odobrio značajna sredstva iz državne blagajne.”
Svoje Srbobrance je zbog njihovog junaštva izuzetno uvažavao i voleo. O tom odnosu prema Srbobrancima svedoči nam i priča koju prenosi dr Radoslav Subić:
„Kada je Isidor Nikolić Džaver kao veliki župan Bačke županije obilazio razorenu Bačku, sreo je u Srbobranu svog poznanika Višu Baćina, poznatog po tome što je na početku bune sa Srpske pravoslavne crkve u Srbobranu skinuo i bacio mađarsku zastavu, koju je okupljeni narod iscepao. Viša je bio ugledan srbobranski domaćin i uvek lepo odeven, a sada sav u ritama, pa ga zato župan Nikolić zapita: „Višo, gde je ona prelepa opaklija (dugačak kožni kaput postavljen vunom iznutra) što si je imao?” Viša mu odgovori: „E, moj gospodine, ne mogu imati i Vojvodinu i opakliju!”
Upravo zahvaljujući izveštajima Isidora Nikolića, saznajemo broj uništenih kuća u Srbobranu prilikom njegove posete 1851. godine.
Zahvaljujući Nikoliću i njegovoj podršci kao vrhovnog župana, u Somboru je 1850. g. osnovana prva gradska pozorišna trupa – Društvo srpskog pozorišta, koje nije dugo trajalo, ali je utemeljilo pozorišni život u Somboru. Njegova supruga Ana, rođ. Konjović, pokrenula je 1852. g. u Somboru prvi Zavod za vaspitanje i obrazovanje srpskih kćeri.
Nikolić je bio i autor nekoliko zapaženih knjiga: „Car Lazar ili padenije serbskog carstva“ (tragedija u pet činova iz 1835), „Spomeni naroda serbskog u vizantiskim spisateljima“ (zbirka dokumenata iz 1843), „Vojvodstvo Serba austrijski“ (istorijsko-politička studija iz 1849) i „Vrhovno županstvo Isidora Nikolića Srbogradskog nad Bačkim, Torontalskim i Vršačkim okružjem godine 1849, 1850, 1851. i 1852“ (istorijsko-memoarsko delo iz 1852, koje je, odmah po objavljivanju, zaplenila i uništila austrijska Državna cenzura). Osim toga, objavljivao je ode i pesme u Letopisu Matice srpske, Narodnom listu i Sedmici. Bio je i počasni član Matice srpske.
Iskruljev o njemu piše:
Bio je neobično lepa pojava, visoki, dobro razvijen i ljubazan, a neobično dobrog srca. U Somborskoj Slozi u 14. broju od 1906. godine, za njega je naš narodni borac, dr Nika Maksimović napisao pod naslovom Džafer i kaluđer sledeće: „Isidor Nikolić bio je prava Srbenda ne samo po svojoj divnoj i divovskoj spoljnoj pojavi, već srcem i dušom, stihom i uzdahom. Gorostasno telo bilo mu je kao od čelika, ali srce nežno, a duša pitoma. Na njegovim dvorima veselo se lepršala srpska zastava svakom prilikom. U najboljem dobu života naprasno je umro od srčane kapi u kući Velišmarca – Jevte Popovića, na Jelačićevom trgu, kuda je došao baš u podne samo na jedan trenutak da se oprosti od nekih svatova.” Dalje piše Maksimović: „Potekle su u narodu suze žalosnice što je Nikolića zauvek izgubio.”
Sačuvan je i plemićki grb Isidora Nikolića Srbogradskog, na kome se nalazio štit, na čijoj su plavoj pozadini postavljene dve kose srebrne grede. U sredini štita, između greda, nalazio se zlatan lav, u gornjem levom uglu zlatna zvezda šestokraka, a u donjem desnom uglu srebrn mesec. Na kruni iznad kacige predstavljena su dva ukrštena viteška koplja. Oko štita se nalazio srebrno-plav plašt.
(Izvori:
Milan Stepanović, „Somborac – vrhovni župan Bačke i Banata (Isidor Nikolić – Srbogradski)”, Ravnoplov.rs, 28.02.2021, link
dr Radoslav Subić, Srbobranci: od 1338. do 1945, Novi Sad: Prometej, 2006.
prof. Milivoj Tutorov, „Vatra je donela bol, tugu i suze”, Srbobran.net, 22.08.2016, link
Toša Iskruljev, Srbobran i Srbobranci, Novi Sad: Štamparija Dan, 1937 – fototipsko izdanje Srbobran: Udruženje potomaka i poštovalaca dobrovoljaca oslobodilačkih ratova 1848-1918. „Srbijanski – Srbobranski”, 2019.)
Znamenite ličnosti i porodice
Najplodnije oranice su opredelile razvoj opštine Srbobran u pravcu zemljoradnje, a izgradnjom Velikog bačkog kNajplodnije oranice su opredelile razvoj opštine Srbobran u pravcu zemljoradnje, a izgradnjom Velikog bačkog kanala kojim je regulisan nivo površinskih i podzemnih voda, ne samo da je zemljoradnja unapređena, olakšana i podignuta na viši nivo, već je taj kanal predstavljao i najpovoljniji plovni put za transport poljoprivrednih i svih drugih proizvoda omogućavajući i razvoj trgovine. Oba prirodna uslova omogućila su da se tokom 19. veka u Srbobranu uzdignu kako u ekonomskom, tako isto i u privrednom, trgovinskom, kulturnom i obrazovnom pogledu ugledne porodice, velikoposednici i trgovci …
