Pošto su Karlovačkim mirom Banat i ravni (južni) Srem ostali pod Turcima, Austrija da bi se osigurala od novih upada Turaka organizuje 1702. godine Vojnu granicu. Vojna granica je bila izuzeta iz sastava županije u Ugarskoj i direktno potčinjena Beču, tako da su graničari imali izvesne privilegije na svoju zemlju, nisu plaćali porez, a oficiri su primali plate. Dužnost im je bila da u slučaju potrebe brane granicu od Turaka. Oni stanovnici koji nisu vršili vojničku dužnost, obrađivali su zemlju. Za vreme Vojne granice, Srbobran je bio opasan vojničkim šančevima sa stalnom posadom od 400 graničara.
Zahvaljujući privilegijama koje su dobili u Vojnoj granici, u celoj Bačkoj počinje osnivanje srpskih veroispovednih škola. Takva škola je osnovana u Srbobranu 1703. godine i prvi učitelj je bio pop Luka, a kasnije se spominje učitelj Jovan. Prema popisu iz 1720. godine u Srbobranu (Sentomašu) je bio ukupno 61 dom, od čega 54 srpskih domova. Iz iste godine postoje spiskovi vojne posade u Srbobranu koji su vođeni na latinskom jeziku. U tim spiskovima nalaze se brojna prezimena današnjih porodica iz Srbobrana, kao na primer: Putnik, Gavrilović, Radosavljević, Debeljački, Devečerski, Veličković, Filipović, Pešić, Andrin, Jakšić, Subotić, Savić, Kovačev, Rakić, Kulačin, Belić, Nikolić, Lekić, Krstonošić, Marković, Ćurčić i dr. Takođe, postoje sačuvani autentični spiskovi vojne posade u Srbobranu iz 1725/26. godine ali vođeni na nemačkom jeziku. I u ovom spisku se nalaze brojna prezimena sadašnjih srbobranskih porodica kao što su: Nikolić, Ružić, Radišić, Mudrinski, Dinjaški, Debeljački, Gavanski, Momirov, Babin, Skorobrijin, Simin, Ćosin i dr.
Godine 1738. izbila je velika epidemija kuge širom Habzburške monarhije i tada je od ove opake bolesti umro i veliki broj žitelja Srbobrana.
Proterivanjem Turaka iz Banata, prestala je potreba za Potiskom Vojnom granicom, pa je ona ukinuta 15. avgusta 1750. godine. Tako je Srbobran, kao i ostala naselja u Bačkoj, potpao pod Bačku županiju, odnosno pod vlast mađarskog plemstva i time su njegovi žitelji izgubili sve privilegije koje su imali u Vojnoj granici. Razočarani, Srbi napuštaju prostor Vojvodine i iseljavaju se u Rusiju. Prema zvaničnim izveštajima, iz Srbobrana i Bečeja se tada iselilo 253 stanovnika.
U Rusiji Srbi 1752. godine dobijaju svoju teritoriju nazvanu Nova Srbija između reka Bug i Dnjepar u centralnom delu današnje Ukrajine i tamo su osnovali svoja naselja istog imena kao i ona odakle su se doselili. Neka od tih naselja su: Sentomaš, Turija, Bečej, Subotica, Pančevo, Vršac i dr. Sledeće, 1753. godine osniva se još jedna oblast na istoku Ukrajine po imenu Slavjanoserbija u koju su se takođe naseljavali Srbi uglavnom sa prostora današnje Vojvodine. Obe ove oblasti bile su vrlo plodne travnate stepe sa zemljištem koje je bilo izuzetno tvrdo i teško za obradu, tako da su doseljenici prve godine više gladovali, a stotinama kilometara udaljeni od velikih gradova nisu ništa mogli ni da kupe za novac. Širenjem Rusije na jug, na obale Crnog i Azovskog mora, prestaje potreba za Vojnom granicom na ovom prostoru, tako da se već 1764. godine ukidaju obe ove oblasti i pripajaju ruskim gubernijama, potpuno isto kao što se to dogodilo u Austriji, a malobrojni Srbi se utapaju u brojniji maloruski (ukrajinski) narod.
Austrija da bi smanjila nezadovoljstvo Srba zbog ukidanja Potiske Vojne granice i sprečila njihovo iseljavanje za Rusiju, tokom 1751. godine istaknutim oficirima dodeljuje plemićke titule i zemljišne posede. Tako su plemićku titulu i grbovnicu za zasluge i doprinos pobedi nad Turcima dobili sledeći Srbobranci sa svojim porodicama:
- Živojin Nikolić Džaver, kapetan Šajkaškog bataljona, od tada nazivan i Srbogradski, što znači da se tadašnji Sentomaš već tada nazivao Srbograd i bio preteča sadašnjem nazivu Srbobran
- Lazar Đukić, potporučnik Šajkaškog bataljona
- Marko Radišić, graničarski zastavnik u Sentomašu
- Simeon Runić, graničarski potkapetan u Sentomašu
- Đorđe Čokić, poručnik
Pre toga, plemićke povelje i grbovnice dodeljene su i Avramu i Adamu Mikoviću i njihovim porodicama 1699. godine, kao i Jovanu Nikoletiću, i njegovoj porodici 1735. godine.
Za navedene plemićke porodice postoje autentični izvori i verodostojna dokumenta. Međutim, prema kazivanjima ljudi, plemići su bili i porodice za koje i pored upornih istraživanja nisu pronađeni verodostojni podaci: Putnikovi, Ivanići, Kojićevi, Prodanovići i Gavanski (navodno rusko plemstvo).
Osim davanja plemićkih titula, Austrija je umirivala nezadovoljstvo Srba i time što je osnovala Potiski krunski dištriht kome je Srbobran pripadao od njegovog osnivanja 1751. pa do 1848. godine. Međutim, u Dištrihtu Srbi nemaju ona prava koja su imali u Vojnoj granici, pa se iseljavanje nastavilo.
U vreme Dištrihta Srbobran je imao sledeći broj kuća: 1769. godine 162 kuće, 1773. godine 310 kuća, a 1786. godine 448 kuća. Značajan rast broja stanovnika u ovom periodu je posledica vrlo snažne i planske kolonizacije Mađara, Slovaka, Nemaca i drugih naroda u Bačku koju je Austrija sprovodila iz ekonomskih, vojnih i političkih razloga, a suprotno iseljavanju Srba u Rusiju. U Srbobran je tada naseljeno najviše Mađara, zatim Slovaka koji su kasnije mađarizovani, a znatno manje Nemaca i drugih naroda. Takođe, u istom periodu vršena je i mađarizacija srpskog stanovništva. Kao posledica iseljavanja za Rusiju, kolonizacije i mađarizacije, procenat srpskog stanovništva u Srbobranu će se sa 90% iz 1750. godine smanjiti na 60% svega dve decenije kasnije 1770. godine.
Sa gubljenjem privilegija iz Vojne granice, mađarsko plemstvo vrši sve veći pritisak na srpski narod. Tako je već u jesen 1751. godine Bačko-Bodroška županija podnela žalbu državnom saboru kako su u Bačkoj svi poštari Srbi pravoslavne vere i da se kao nepoverljiva lica odmah otpuste i na njihova mesta zaposle Mađari. 1832. godine Bačko-Bodroška županija donosi odluku da se u zvaničnoj prepisci umesto latinskog koristi isključivo mađarski jezik, a svim činovnicima i učiteljima se daje rok od tri godine da nauče mađarski jezik ili će u suprotnom biti otpušteni. Sve molbe i pretstavke se moraju od tada pisati isključivo na mađarskom jeziku, a od 1840. čak i srpaska pravoslavna crkva ima obavezu da sve matične knjige rođenih, venčanih i umrlih mora da vodi na mađarskom jeziku. Ovakva nacionalna politika oštro će se odraziti na istorijske događaje u 1848. godini.
Na ovom mestu treba posebno naglasiti da je u Srbobranu oduvek bio vrlo skladan međusobni odnos lokalnog stanovništva bez obzira na nacionalnu i versku pripadnost i nikad nisu zabeleženi međusobni sukobi lokalnog stanovništva ni za vreme ratova ni posle njih. Svi sukobi između Mađara i Srba o kojima će biti reči u nastavku, su isključivo posledica loše državne politike vlasti i plemstva prema manjinskim narodima (nije bez razloga Austo-Ugarska nazivana tamnicom naroda) kao i vojne sile koja je dolazila sa strane dok se lokalno stanovništvo toj vojsci odupiralo i branilo. Srbi i Mađari stanovnici Srbobrana su se oduvek, u svim istorijskim prilikama i neprilikama, međusobno poštovali i čuvali kao dobre komšije i tako je do dana današnjeg. Takav odnos međusobnog poštovanja ne sme da naruši objektivno sagledavanje istorijskih događaja koji nisu i ne smeju da se koriste kao kritika lokalnog stanovništva Srbobrana, već samo kao podsetnik na zbivanja i eventualno kritika politike carstva kojeg više nema.
Najveći značaj za istoriju Srbobrana, kao i najveće posledice kako po stanovništvo tako i po samo naselje u celokupnom njegovom viševekovnom trajanju imala je Revolucija 1848/49. godine i zbog toga će se o njoj posebno i detaljno govoriti.
(Izvori:
dr Radoslav Subić, Porodice Srba u Srbobranu (do 1925.), Bečej: Proleter, 2001.
dr Radoslav Subić, Srbobranci: od 1338. do 1945, Novi Sad: Prometej, 2006.)
